Ölkənin ən iri daxili təhsil şəbəkələrindən olan Azərbaycan Təhsil
Şəbəkəsi (ATŞ) milli təhsil sistemi üçün nəinki texnoloji, eləcə də
elmi-intellektual müstəvidə geniş imkanlar təqdim edir. Şəbəkənin potensialı bu
gün orta ümumtəhsil məktəbləri ilə yanaşı respublikanın ali təhsil müəssisələri
üçün də innovativ elmi-tədqiqat imkanları yaradır.
Belə ki, ölkə üzrə ali təhsil verən bütün müəssisələr
Azərbaycan Təhsil Şəbəkəsinə qoşularaq şəbəkənin resursları üzərindən GEANT
beynəlxalq akademik şəbəkəsinə çıxış əldə edə və bu şəbəkənin elmi araşdırma
potensialından yararlana bilərlər.
GEANT – Avropa ali təhsil, elm və tədqiqat müəssisələrini
informasiya texnologiyaları (IT) şəbəkələri səviyyəsində özündə birləşdirən
ümumavropa elektron elm və təhsil şəbəkəsidir. Hazırda dünyanın ən nəhəng elmi
araşdırma və tədqiqat şəbəkəsi olan GEANT-ın əhatə dairəsinə müxtəlif ölkələri
təmsil edən 38 milli təhsil və tədqiqat şəbəkələri daxildir. Avropa Komissiyası
tərəfindən maliyyələşdirilən GEANT layihəsi bütün Avropa üzrə hazırda 10 000
elmi-tədqiqat müəssisəsini və orada çalışan 50 milyondan çox istifadəçini əhatə
edir. GEANT-ın əsas şəbəkəsinin maksimal fəaliyyət gücü 500 Gigabit/saniyəyədək
təşkil edir. Gündəlik olaraq GEANT-ın şəbəkələri üzərindən 1000 terabaytdan
artıq məlumat ötürülür.
GEANT şəbəkəsi bütün iştirakçılarına elmi fəaliyyət
üçün bir araya gəlmək və birgə elmi tədqiqatlar aparmaq, eləcə də müştərək təhsil
proqramlarını tərtib etmək üçün şərait yaradır. GEANT şəbəkəsinin texniki
olaraq üzərinə götürdüyü başlıca vəzifə elmi araşdırmaların aparılması üçün İKT
infrastrukturunun və resurslarının təmin edilməsindən ibarətdir. Bu o deməkdir
ki, vahid GEANT şəbəkəsinə daxil olan bütün elmi-tədqiqat və akademik təhsil müəssisələri
bir-birinin elmi nailiyyətləri və nəticələri ilə tanış ola və onlardan
yararlana bilərlər.
GEANT şəbəkəsi həmçinin irihəcmli hesablayıcı
resursların mövcudluğunu tələb edən mürəkkəb elmi istiqamətlər - məsələn,
genetik məlumatların deşifrələnməsi, iqlim dəyişiklərinin modelləşdirilməsi,
enerji ehtiyacları, epidemiyaların yayılmasının proqnozlaşdırılması və tənzimlənməsi
kimi ən müxtəlif sahələrə aid elmi təqdiqatlar üzrə fəaliyyəti də öz İKT
resurslarının hesabına sadələşdirir. Bu kimi sahələr üzrə elmi araşdırmalar həyata
keçirən və GEANT şəbəkəsinə çıxışı olan ali təhsil müəssisələri şəbəkəyə qoşularaq,
GEANT-ın massiv hesablayıcı resurslarına çıxış əldə edə və həmin resursların
imkanlarından istifadə etməklə virtual olaraq məsafədən elmi tədqiqatlar apara
bilərlər. Bu baxımdan, GEANT hər hansı bir müəssisə və hətta ayrı-ayrı ölkələr
üçün kifayət qədər bahalı olan elmi resurslara məsafədən virtual çıxış təmin
edir – məsələn, çətin əlçatan ərazilərdə yerləşən teleskoplara və s. bu kimi
avadanlıqlara GEANT şəbəkəsi vasitəsilə çıxış əldə etmək mümkündür.
GEANT şəbəkəsinin ali təhsil müəssisələri üçün
verdiyi imkanlardan biri də “Eduroam” xidmətindən istifadəni mümkün etməsidir.
“Eduroam” təhsil müəssisələrinin əməkdaşlarının xarici ölkələrdə ezamiyyətdə
olarkən bu ölkələrin “Eduroam” xidmətinə qoşulan təşkilatlarında daxili şəbəkə
infrastrukturundan istifadə edərək internet şəbəkəsinə sərbəst, təhlükəsiz və ən
əsası ödənişsiz qoşulmağa şərait yaradır.
Hazırda ölkədə fəaliyyət göstərən ali təhsil müəssisələrinin
Azərbaycan Təhsil Şəbəkəsinin resursları hesabına GEANT şəbəkəsinə çıxış əldə
etməsi üçün şərait yaradılıb. Belə ki,
ATŞ-ə qoşulmuş istənilən ali təhsil ocağı, eyni zamanda, GEANT şəbəkəsinə
də qoşulmaq imkanı əldə edib. ATŞ-in bu beynəlxalq akademik şəbəkəyə çıxış
imkanı AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun “AzScienceNet” şəbəkəsi
vasitəsilə gerçəkləşir. Bu iki milli şəbəkə arasında mövcud olan optik bağlantı
üzərindən GEANT şəbəkəsindən alınan trafikin ümumi həcmi hazırda 1 Gb/s təşkil
edir.
Azərbaycanın ali təhsil müəssisələri bu yüksəksürətli
genişzolaqlı bağlantı vasitəsilə xarici tərəf müqabilləri ilə etibarlı
informasiya mübadiləsi həyata keçirə bilir və bu da öz növbəsində, beynəlxalq
müstəvidə elmi əməkdaşlığa təkan verir. Qeyd etmək lazımdır ki, hazırda ölkədə
fəaliyyət göstərən 16 ali təhsil müəssisəsində Azərbaycan Təhsil Şəbəkəsi vasitəsilə
GEANT beynəlxalq şəbəkəsinə çıxış imkanı mövcuddur.